قهستان یا قوهستان به معناى کوهستان است و با توجه به موقعیت کوهستانى آن به این نام

 موسوم است. زیرا به عکس سیستان، که در شرق قهستان در سرزمین پست و کم ارتفاعى قراردارد، سرزمین قهستان نسبتاً کوهستانى و مرتفع مى‏باشد. وجود رشته کوههاى طولانى و مرتفع دراطراف به آن شخصیت جغرافیایى داده است. این کوهها در طول زمان منطقه رااز گزند حوادثى چون زلزله و طوفان تا حدودى در امان داشته است.

    قهستان درعهد ساسانیان ولایتى آباد و داراى روستاهاى حاصلخیز بوده است. مردمانى بااستعداد و سلحشور داشته که مایه دلگرمى حکومت وقت و منشاء قدرت در این منطقه بوده است.

    ابن حوقل در کتاب صورةالارض گوید »شهرهاى قهستان سردسیر است و نخل درآن جانمى‏روید مگر در طبس گیلکى در حاشیه کویر

    در سال 21 هجرى، اسلام  در تمام نقاط ایران گسترش یافت و در سال 22 هجرى در عهد خلفاى صدر اسلام، دسته‏هایى از سپاه اسلام به فرماندهى احنف بن قیس از طریق طبسین قهستان به خراسان اعزام شدند .

    در معجم‏ البلدان آمده است: قهستان به دست عبداللَّه بن عامربن کریز در ایام خلافت عثمان بن عفان در سنه 29 هجرى فتح شده و تمامت قواى آن الحال در دست ملاحده است که از فرزندان حسن بن صباح اند و بیرجند قصبه آن مى‏باشد.

    درسال 202 هجرى حضرت امام  محمد تقى)ع( از راه قهستان به خراسان عزیمت کردند. قهستان در آن زمان مسیر عبور ومرور کاروانهاى عراق و حجاز بود. از این رو قهستان را دروازه »خراسان« مى‏خواندند. گویا در همین سفر بود که خواهر مکرمه امام رضا)ع( حضرت‏زینب)س( در روستاى کاهین دارفانى را وداع گفته و امام جواد)ع( پس‏از دفن ایشان عازم خراسان مى‏شود و از راه بیهق به راه خود ادامه مى‏دهند.

    سال 400 هجرى مصادف با حاکمیت الطابع لله عباسى و الحامدلله علوى است. امام جواد )ع( دراین سال با گروهى از خاندان خود که معروف به  باقریه بودند از مدینه به "رى" واز آنجا به خراسان آمدند. و در نواحى قهستان ساکن شدند.دراین محل به علت درگیر شدن با مأموران عباسى در کوههاى نزدیک چنشت که از نواحى‏دهستان نهارجان است، زخم‏هاى فراوان برداشتند واکثر آنها به شهادت رسیدند.

    سید محمد بزرگ روستا به لحاظ ترس از عباسیان، شهدا را در غارى مى‏گذارد ودهانه آن را با سنگ وگل مى‏بندد. هم اکنون، این محل زیارتگاهى براى علاقه‏مندان خاندان عصمت و طهارت مى‏باشد.

  از سال 226 هجرى تا 655 هجرى حکومت قهستان در دست حکام اسماعیلى بود. سردسته اسماعیلیان حسن صباح بودو تا سال 655 هشت نفر از حکام آنها بر قهستان حکمرانى کردند. پس از شکست اسماعیلیان به دست مغولان، حکومت آنها از هم پاشیده شد و سران آن از این نواحى گریختند. با براندازى اسماعیلیان شیعیان نفس راحتى کشیدند و جان تازه‏اى یافتند.

    از اسماعیلیان در مناطق کوهستانى و سوق‏الجیشى قهستان، بویژه قاین، قلاع و استحکامات زیادى باقى مانده که درجاى خود به ذکر آنها خواهیم پرداخت. قهستان به لحاظ داشتن آب وهواى نسبتاً گرم، سبب جلب اعراب شده بود و شیعیان که از جور خلفاى عباسى و حکام وقت پناهگاهى مى‏جستند قهستان را مکان امنى یافتند.

    حمدالّله مستوفى در اواخر قرن هفتم هجرى، قهستان را به صورت یک ولایت مستقل و جدا ازخراسان اعلام کرد که شامل: ترشیز - تون، بجستان، جَنابَد، دشت بیاض، بیرجند، خوسف، بلوک شاخن، بلوک فشارود، زیرکوه، خور، طبس مسینا )طبس عناب(، طبس گیلکى )طبس خرما(، قاین، دُرُه )درح( و مؤمن آباد مى‏شد.

    معین‏الدین اسفزارى در اواخر قرن نهم هجرى، قهستان را متشکل از نه بلوک به شرح زیر اعلام کرد که عبارتند از: تون، طبس مسینا، دشت بیاض، نهارجان، مومن آباد، شاخن)شاخنات(، فشارود، جنابد و زیرکوه.

    درزمان صفویه (907 تا 1135) که امراى عرب تبار خزیمه و شیبانى بر مناطق مختلف قهستان و بویژه طبس خرما)گلشن( و قاین استقرار داشتند، قاین را بتدریج به عنوان مرکز قدرت خود انتخاب کردند. از آن پس به جاى کلمه قهستان کلمه قاینات به کار مى‏رفت که در واقع حوزه آن خیلى کوچکتر از قهستان، اما وسیع‏تر از بیرجند و قاین بود وقاین مرکز قاینات و عنوان حاکم‏نشین ولایت قاینات را داشت.

    قاینات درگذشته وشاید از زمان صفویه (907-1135 ه ق( به نه ونیم بلوک به شرح زیر تقسیم شده بود:

   1. بلوک شهاباد و خوسفرود   2. بلوک پسکوه قاین و جرمه وبیهود

    3. بلوک زیرکوه وزهان   4. بلوک مؤمن آباد و سربیشه

    5. بلوک نه وبندان    6. بلوک عربخانه ومختاران وهردنگ

    7. بلوک القور   8. بلوک شاخن

    9. بلوک قاین   10. بلوک نیم بلوک(دهشک و بزناباد)

    قاینات در زمان نادرشاه افشار (1148-1160 ه ق( به ده بلوک تقسیم شده بود به شرح:

 1. مؤمن‏آباد 2. زیرکوه 3. دشت بیاض(دهشک و بزناباد) 4. شاخن 5. قاین 6. فشارود 7. شاه آباد 8. نهارجان 9. عربخانه 10.بیرجند

    درزمان نادرشاه افشار، چندین خانواده از اعراب خوزستان به دامنه‏هاى جنوبى کوه باغران کوچانده شدند ودر منطقه عربخانه کنونى اسکان داده شدند.

    قدیمى ترین سندى که از صنایع قهستان حکایت مى‏کند، تاریخ طبرى است. طبرى ضمن بازگویى وقایع سال 69 هجرى مى‏نویسد »عمروبن سعیدبن عاص«، رقیب »عبدالملک ابن مروان الحکم الاموى« قباى قهستانى و پیراهن قهستانى در برداشت. طبرى در جاى دیگر از خالدبن عبدالله نام مى‏برد که از لباسهاى بافت قهستان مى‏پوشید. این مطلب دلالت بر کیفیت بافته‏هاى قهستانى دارد که با پارچه‏هاى مصرى رقابت مى‏کرده است.

    مقدسى قالى‏ها و قالیچه‏هاى قهستانى را مشهور دانسته واستخرى از کرباس و پلاس خوب قهستان ذکر کرده است. معین‏الدین اسفرازى درباره قهستان مى‏نویسد:«اکثر پوشش مردم هرات از قهستان است«. )نوشته چاپ نشده شادروان فاروق فرقانى(.

    بسیارى از آثار و شواهد باستانى حکایت از حضور زرتشتیان در محدوده قهستان مى‏کند. از جمله این شواهد کتابى است که توسط یکى‏از پارسیان هند نوشته شده است، او چنین مى‏نویسد:

    مهاجرین زرتشتى در ابتداى امر به قهستان آمدند وبعد از یک قرن اقامت، به جزیره هرمز کوچ کردند. این مهاجرین پس از 15 سال اقامت در این جزیره، عاقبت براى همیشه به هندوستان عزیمت کردند. علاوه براین، کشف بقایاى آتشکده‏هاى سفلى وعلیا، خمره‏اى کروى شکل با نقوش و نوشته‏هائى به خط اوستایى و وجود قبور فراوانى از زرتشتى‏ها در محله‏اى به نام گبرآباد، اسنادى هستند که حضور این قوم را در این منطقه ثابت مى‏کنند.